Ekolojik Yıkım ve Sosyalizm

Ahmet Doğançayır

Yaratılan kapitalist çevresel sömürü düzeni içinde ekoloji sorununun; Zevk sorunu ya da listeye eklenen isteklerden biri olarak ele alınamayacağı yaşanan felaketlerle her defasında ortaya çıkıyor. ‘’Küresel ısınma ‘’ laflarıyla felaket senaryoları üretenler aslında önce ekolojik kriz yaratan sonrada timsah gözyaşları döken politikacılar, kâr hırsı ile gözleri dönmüş sanayiciler, doğayı ve yaşama alanımızı yağmalayan uluslar arası tekellerdir. Bunlar niyetlerini açıkça gösteriyorlar.

Denizler, nehirler kimya fabrikalarının, tarım ilaçları üreten fabrikaların ve petrol şirketlerinin çöplüğü haline gelmesi yeni değil. Ancak en yıkıcı eğilimler uzun vadeli olanlardır. Fakat etkilerini kesin sorunlar olarak ortaya çıktıkları anlarda hissediyoruz. Üretimin yol açtığı zararları karşılama ve kirlettiği çevreyi temizleme zorunluluğu öyle boyutlara vardı ki devletler açısından bile bunun maliyetine katlanmak giderek güçleşti. Yalnızca yeri doldurulamayacak doğa kaynaklarının kıtlığı değil, aynı zamanda doğal ve toplumsal çevrenin dramatik bozuluşu açık hale gelmeye başladı. Bir uçta toplumsal parçalanma ve asalaklık ve çevresel insani yıkım, diğerinde doğal kaynakların işe yaramaz hale getirilmesiyle karşı karşıyayız. Ormanların yok edilişi, geniş alanların kumla kaplanması, toprak erozyonu, kaotik kentleşme toplumsal barbarlığa varan çevresel yıkım ve çöküntünün en çok görülen yönleridir.

İklim değişikliğinin yol açtığı kuraklık ve biyoyakıt üretimi amacıyla besin kaynaklarının tahribine yol açan bir gıda krizi var. Tüm insanlığın ihtiyacını karşılayacak ölçüde besin üretme kapasitesi mevcut olmasına rağmen halklar için açlık anlamına gelen eşitsiz bölüşüm, pirinç gibi temel ürünlerle ilgili gıda ayaklanmalarına yol açtı. Gıda, özellikle tahıl ve yakıt elde etme amacına uygun diğer alanlarda arazi kiralama sözleşmeleri ile ortaya çıkan bir toprak gaspı süreci gerçekleşiyor. Yabancı yatırımcılar için ekilebilir arazilerin güvenliğinin sağlanmasını da içeren bu sözleşmelerin önemli bir yönü de eli kulağında olan su kıtlığı krizini yönetme biçimini belirleyecek olmasıdır. Dünyanın çeşitli bölgelerinde buzulların erimesiyle giderek daha da ciddileşecek olan suyun bulunabilmesi meselesi yalnızca tüketimi ve tarımı değil hidroelektrik enerjiyi de etkileyecek.

Ekolojik felaketlerin nedeni kapitalist sistemdir.

Kapitalist sistemde her firma emek gücünü, bütün toplumu ve çevresel dengeyi etkileyecek uzun vadeli sonuçlarını göz önüne almadan kârını yükseltmeye çalışır. Çünkü şirket rekabetin ve sermaye birikiminin öznesidir. Politik, ekonomik, çevre felaketlerini yaratan uzun vadeli etkileri göz önüne alınmadan kısa ve orta vadedeki kârlar hesaba katılarak yapılan yatırımlardır.

Yaşanan Ekolojik felaketler sonucu gelinen noktada Sorun sistemin ve onun kapitalist doğasının kapsamlı eleştirisidir. Ayrıca sorun toplumsal ilişkileri meta ilişkilerine indirgeyen kârı ve kârlılığı esas alan işleyişi nedeniyle sebep olduğu zarar ve yıkımın, doğa ve insanlığa yüklediği maliyetin muhasebesini yapmayan piyasanın eleştirisidir. Özel mülkiyetin, Pazar ekonomisinin, kişisel servet peşinde koşmanın ve insanın olduğu her yerde yaratılmaya çalışılan rekabetin mekanizmaları insanlığı tehlikeye sürükleyen dinamiği sürekli beslemektedir. Sistemin krizi derinleşti, yeni bir genişlik ve nitelik kazandı. İnsani yaşamın gelişmesi, yaratıcı çalışma, toplumsal ilişkiler için temel öneme sahip mallardan vazgeçip, yararsız mal yığılmasına yol açan sistemin akıl dışılığı giderek daha çok kişiyi bilinçlendiriyor. Kapitalist sanayi uygarlığının bedeli yerine konulamaz olduğu kabul edilen ama şimdiden kıtlığı çekilen saf su, zehirlenmemiş hava gibi şeylerin yitirilmesidir. İnsanlar, üretimden dışlanmış büyük bir kitleyi sıra dışı hale getiren, daha az insanı daha yorucu işlere yollayan kapitalist sistemin akıl dışılığını giderek artan bir şekilde hissediyor.

Kapitalist sistemin getirdiği yeni sömürü düzeni içinde çevresel problemlere pratik bir yaklaşım her burjuva hükümetinin programının bir parçasını oluşturuyor. Su, hava ve toprak kirliliğine sınır koymak için genel bir çabadan bahsedilebilir. Bunlara üretim süreci artıklarının tehlikeli etkilerini azaltıcı aşamalı projeleri de ekleyebiliriz. Bu hassasiyetlerin oluşması bir bakıma gelecek için iyi gibi görünmesine karşın, bu hassasiyeti bir sömürü aracı olarak kullanan kapitalizmin bu yönüne de dikkat çekmek lazım.

Kapitalist emperyalist sistem düzeyinde dünya ölçeğinde ‘’kirletme hakkının pazarlanması’’ sistemini kabul ettirmeye çalışan çok geniş bir saldırı söz konusu. Bu saldırı öncelikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin bağımlılığını kuvvetlendirecek bir yol açıyor. Yeni yaklaşımlar temelinde çevresel sorunların çözümü için geliştirildiği öne sürülen teknik ve yaklaşımların pazarlanması düşüncesi yatıyor. Bu çözümlerin sorunları çözmek yerine geciktirerek ve biriktirerek sorunlar yumağı haline gelmesi kaçınılmaz oluyor. Bu sistem kirliliği bir meta ya dolayısıyla bir kâr kaynağına dönüştürmeyi amaçlıyor. Piyasanın kirlilikle mücadelede en iyi araç olduğu, daha fazla kapitalizmin doğal olarak daha ‘’temiz’’ kapitalizm yaratacağı fikrine güvenilirlik kazandırmaya çalışıyor. Sorunların kaynağı emperyalist ülkelerin şimdiye kadar yaptıkları uygulamaların sonucudur. Ancak onlar bunu kabullenmek yerine tüketicisi haline getirdikleri az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerin kullanım yanlışlıklarına veya aşırı nüfus yoğunluklarına bağlıyorlar. Çevresel düzenleme tekniklerinin az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere maliyeti oldukça yüklü. Bu da çevresel sömürünün boyutlarını ortaya koyuyor. Yeni yaklaşımlar temelinde çevresel sorunların çözümü için geliştirildiği öne sürülen teknik ve yaklaşımların pazarlanması düşüncesi yatıyor. Bu çözümlerin sorunları çözmek yerine geciktirerek ve biriktirerek sorunlar yumağı haline gelmesi kaçınılmaz oluyor.

Örneğin küresel ısınma sorununda her ülkeye takas edilebilir bir kirletme kotası veren mekanizmada karar verme gücü kirliliğin ticaretini kendi uygun gördükleri şekilde yapabilecek finansal gücü elinde bulunduranlara aittir. Güneyin ve doğunun birçok borçlu ülkesi kendi kotalarını emperyalist merkezlere satma riski almaktalar.

Bu sistemin temelinde çevresel duyarlılıklar kullanılarak ‘’yeşil ürünler’’ adı altında sunulan mal ve hizmetlerin tüketim ve kullanımının arttırılması da var. Kontrol et ve yönet yaklaşımına serbest pazar işleyişi de eklenerek önce yasal düzenlemeler oluşturuluyor. Bunları kamuoyu araçları ile yapılan alt yapı oluşturma çalışmaları izliyor. Sonuçta bu ülkeler sıklıkla arıza yapan, yasaların çöpe atıldığı, eski teknoloji çöplüğüne dönüşmüş çevresel sömürü düzeninin bir parçası haline getiriliyorlar.

Doğayı Sahiplenecek Etkili Bir Direniş

Felaketlerin varlığını görmezden gelmek ne kadar yanlışsa, dönüşü olmayan noktaya gelindiğine inanmak da o derece yanlıştır. Yoksulluğun kaçınılmaz olduğuna ve yiyecek, giyecek, barınma, kültür, eğlence, toplu taşımacılık için yeterli mal ve hizmet olmadığına inanmak yanlıştır. Öne sürülen aksine iddialara rağmen dünyada yaşayan herkesi nüfus artışını kontrol ederek çevre dengesini bozmadan beslemek, açlığı ve yoksulluğu önlemek mümkün. Bu şu anda boşuna harcanan kaynaklar kullanılarak yapılabilir. Sorun politik ve ekonomik iktidarın kimin elinde olduğu sorunudur. Sömürünün, baskının, savaşların ve insanlar arasındaki vahşetin sona erdirilmesi, açlığın ve eşitsizliğin ortadan kaldırılması, özel mülkiyet, meta ve para ortadan kaldırılırsa gerçekleştirilebilir. Onların ortadan kaldırılması sosyal sınıfların ve devletin yok edilmesi için ön şart dır. Bunun alternatifi giderek artan rekabet ve çelişkilerin sonunda insanlığın yeryüzünden silinişi olabilir. Bu gelişme uluslar arası sosyalizmin zaferiyle durdurulabilir. İnsanlığın maddi, ekonomik, politik, sosyal örgütlenmelerde egemenlik elde etme sorunu artık bir ölüm kalım sorunu haline gelmiştir.

Yaşadığımız günün geleceğimiz üzerinde(tıpkı sermayenin yaptığı gibi)diktatörlük kurmasını istemiyorsak amaç tüketim ve ihraç mallarının çeşitlendirilmesi değil, çalışma ve yaşam arasındaki çelişkinin yok edilmesi olmalıdır. Bu çelişkiyi hem bilgi talep eden ancak onu değerlendiremeyen emek yoğunluğu ile çalışma hayatında, hem de boş kalan zamanımıza insani bir anlam ve üretkenlik kazandırmadaki yeteneksizliğimizle özel yaşamımızda her an yaşıyoruz.

Şu anda tahribata varan sonuçlarıyla teknolojinin ulaştığı seviye insanlığa bu çelişkiyi aşacak olanakları sunmaktadır. Mevcut teknolojiler şimdi daha fazla marjinalleşme ve işsizlik, bilincin şimdikinden daha baskıcı kontrolünü, çevrenin şimdikinden daha vahşi yağmasının araçları haline getirilebilirler. Bununla birlikte bunlar aynı zamanda üretimde olağanüstü bir etkinlik, gerekli toplumsal emekte azalma ve böylece insan özgürlüğünde büyük bir ilerleme elde etme amacına yakınlaşmayı sağlayabilirler. Sorun modern teknolojinin yarattığı olanakların egemen azınlık kapitalist sınıfın elinde yeni felaketlere, ayrıcalıklara dönüşmesidir. Bu sorunun çözümü bütün bunların üretici ve tüketicilerin kolektif örgütlenmesinin demokratik kontrolüne geçmesidir. Üretici ve tüketiciler özel çıkarlar peşinde koşmayı bırakıp dayanışma ve yardımlaşma içinde hareket etmeye başladıklarında ‘’sosyalizm devletin koyduğu sınırlardan uzak bir şekilde kendini yeniden üretebilen bir sosyal sistem olarak var olacaktır.’’Ancak dayanışma ve yardımlaşmanın temelini sağlayan şey üretim ve değişim ilişkilerinde yaşanacak devrimdir.

Çalışan insanlığın uçuruma gidişi durdurma, kendi yarattığı teknolojiyi kendi kontrolüne alma, çevresel dengeyi tekrar sağlama ve dünyanın yoksul kitlelerine ve dünyanın diğer yerlerine besin sağlama yeteneği mevcut. Bunun gerçekleşmesi uygulamaya geçmek eylem bilincini, eylem planını geliştirmek ve her şeyden önce politik ve ekonomik iktidarı ele geçirmeyi gerektiriyor.

Ekolojik kriz karşısında hemen tüm bağımlı ülke hükümetleri bir şey yapamaz. Emperyalist çıkarlara bağlantıları ve kendi imtiyazcı ve sınıfsal çıkarları ekonomik bağımlılık ve Ekolojik krizin devamını sağlamaktadır. Belirli uluslar arası yardım programları bile sıklıkla güç sahibi egemen sınıfları daha da zengin etmekten başka bir işe yaramamaktadır. Emperyalizme olan bağımlılık kırılmadığı sürece bağımlı ülkelerde ki Ekolojik problemleri çözmek diye bir şey düşünülemez. Bu yüzden bağımlı ülkelerde anti-emperyalist devrim ve sürekli devrim süreci Ekolojik kriz konularını bilinçli bir şekilde ele almalı ve onları kapitalist yağmacılığa karşı mücadele programının bir parçası haline getirmelidir. Bu alternatif sosyalist üretim ilişkilerinin başarıyla kurulmasının şartıdır. Egemen sınıfların insan soyunun devamı üzerine kumar oynamalarının engellenmesi kapitalizmin dünya ölçeğinde yıkılışını, dünya sosyalist federasyonunun oluşturulmasını, üretim araçlarının toplumsallaştırılmasını, gizlilikten uzak en geniş kamu denetimi altında kullanılmasını gerektirir.

İnsanlık neyi üretip üretmeyeceği kararını eline almadığı sürece yaşamını tehdit eden kâbuslardan kurtulamayacaktır. Bu da özel mülkiyetin, kişiler ve devletlerarası rekabetin ve piyasa ekonomisinin ortadan kaldırılmasını getirir. Bunu reddetmek insanlığı toplu intihara sürükleyen sistemi değiştirmek yerine insan soyunun yok olma riskini göze almayı tercih etmek demektir. Ekolojik yıkıma karşı mücadele ile sosyalizm mücadelesi aynı davanın parçalarıdır. Sosyalizmi hedeflemek ve bunun için mücadele etmek bugün somut ve acil reformlar için mücadele edilmemesi anlamına gelmez. Bu ‘Temiz kapitalizm yaratılabilir’ yanılsamasına kapılmadan, zaman kazanmaya ve baştakilere (hükümetler, şirketler, uluslararası kurumlar) temel ancak gerekli bazı değişiklikleri dayatmaya çalışmanın mücadelesinin verilmesi demektir. Emperyalizmin ve Egemen sınıfların insan soyunun devamı üzerine kumar oynamalarını sürdürmesine karşı her mücadele, her somut acil seferberlik desteklenmelidir. Ancak, çevrenin yıkımına karşı mücadele şirket merkezlerinde veya diplomatik konferans masalarında değil; Sokaklarda, fabrikalarda çözülecektir.